دفتر داری در موسسات تولیدی / صنعتی
آشنایی با مفاهیم
در یک موسسه تولیدی انواع (هزینه های تولید) به سه طبقه تقسیم می گردند:
- هزینه های مواد اولیه
هر محصولی از یک یا چند ماده اولیه ساخته می شود. بهای تمام شده مواد و قطعاتی که به عنوان بخشی از کالای ساخته شده محسوب می شود و می توان هزینه آن را به راحتی و به طور مستقیم به کالاها تخصیص داد، (هزینه مواد مستقیم) نامیده می شود. مثلا” در یک کارگاه تولید کفش رویه چرمی و زیره کفش مواد مستقیم می باشند. بعضی از مواد مورد استفاده در تولید محصول ممکن است جزئی و کم اهمیت باشد- مانند چسب به کاررفته در کفش- به منظور ساده کردن عملیات حسابداری این نوع مواد را مواد غیرمستقیم نامیده و آنها را در گروه سربار طبقه بندی می نمایند.
هزینه دستمزد
برای ساخت هر محصول به تعدادی کارگر نیاز داریم. دستمزد کارگرانی که به طور مستقیم با استفاده از دست یا ابزار بر روی مواد خام کار می کنند (هزینه دستمزد مستقیم) نامیده می شود. مثلا” در تولیدی لباس دستمزد پرداختنی به خیاط دستمزد مستقیم می باشد. دستمزد بعضی از کارگران که مستقیما” در تولید محصول دخالت ندارند، مانند دستمزد پرسنل نگهبانی کارخانه و دستمزد سرپرستان تولید (دستمزد غیرمستقیم) نامیده می شود و تحت عنوان هزینه های سربار کارخانه طبقه بندی می گردد.
- هزینه سربار کارخانه
تمامی هزینه های تولید به غیر از هزینه مواد مستقیم و هزینه دستمزد مستقیم،(هزینه سربار کارخانه ) محسوب می شوند. تعدادی از هزینه های سربار کارخانه عبارتند از:
- هزینه اجاره یا استهلاک ساختمانهای تولیدی و انبارها
- هزینه تعمیرات و نگهداری ساختمانهای تولیدی و انبارها
- هزینه آب،برق،گاز و تلفن کارخانه
- هزینه اجاره یا استهلاک ماشین آلات و تجهیزات
- هزینه تعمیرات و نگهداری ماشین آلات و تجهیزات
- هزینه بیمه ماشین آلات و تجهیزات
- ملزومات کارخانه و ….
توجه داشته باشید که هزینه مواد،دستمزد و سربار،(هزینه محصول) می باشند و تا زمانی که محصول به فروش نرسیده باشد به عنوان یک دارایی تحت سرفصل موجودی کالا نشان داده می شود.
- موجودی مواد اولیه
بخشی از مواد اولیه است که توسط موسسه خریداری شده اما هنوز جهت مصرف به سالن تولید ارسال نگردیده است.
- موجودی کالا در جریان ساخت
معمولا” تا پایان دوره مالی موسسات تولیدی موفق نمی شوند تمام مواد خامی را که برای تبدیل به کالا به سالن تولید ارسال شده است را به کالای ساخته شده تبدیل کنند. لذا در پایان دوره مالی، همیشه مقداری کالای نیمه تکمیل در کارخانه وجود دارد که موجودی کالای در جریان ساخت تلقی می شود.
- موجودی کالای ساخته شده
کالاهایی هستند که تا پایان دوره مالی ساخت آنها به پایان رسیده و از سالن تولید به انبار محصول ارسال شده اند ولی هنوز به فروش نرسیده اند.
جریان هزینه های تولید در سیستم دائمی (دفتر کل)
موسسات تولیدی ممکن است از سیستم دائمی یا ادواری جهت نگهداری موجودیها استفاده نمایند. با توجه به اینکه در واحدهای تولیدی عمدتا” از روش دائمی استفاده می شود.
الف – حساب کنترل مواد: حساب دائمی است که کلیه ورود و خروج مواد به انبار مواد از نظر ارزش ریالی کنترل می کند. مانده این حساب نشان دهنده (موجودی مواد) می باشد
ب- حساب کنترل دستمزد: حسابی موقتی است که پس از معلوم شدن مبلغ دستمزد بخش تولیدی در روی لیست حقوق و دستمزد ماهیانه در این حساب ثبت می گردد. علاوه بر این تسهیم دستمزد تولیدی به بخش دستمزد مستقیم و غیرمستقیم در این حساب آورده می شود.
ج – حساب کنترل سربار: حسابی موقتی است که هزینه های سربار در زمان وقوع در آن ثبت می گردند. همچنین تخصیص سربار به کالای در جریان ساخت نیز در این حساب آورده می شود. تخصیص سربار ممکن است به یکی از این دو صورت زیر باشد:
- واقعی : در این صورت منتظر می شویم تا سربار واقعی تحقق و در پایان دوره مالی به کالای در جریان ساخت تخصیص یابد
- برآوردی: در این صورت هرگاه مورد نیاز باشد مبلغی را برآورد نموده و به عنوان سربار جذب شده به کالای در جریان ساخت تخصیص می دهند. مغایرت بین سربار واقعی و سربار جذب شده در پایان دوره مالی محاسبه و اصلاح می گردند.
د- حساب کالای در جریان ساخت : حساب دائمی است که کلیه ورود و خروج اقلام هزینه تولید و کالا به سالن را از نظر ارزش ریالی کنترل می نماید. مانده حساب موجودی کالای در جریان ساخت را نشان می دهد.
ه – حساب کالای ساخته شده : حساب دائمی است که تمامی ورود و خروج کالا به انبار محصول را کنترل می نماید. مانده این حساب نشان دهنده موجودی کالای ساخته شده می باشد.
و – حساب بهای تمام شده کالای فروش رفته :حسابی موقت است که فروش کالا را به قیمت تمام شده نمایش می دهد.
روش های تعیین قیمت تمام شده محصولات
برای تعیین قیمت تمام شده یک واحد محصول از رابطه زیر استفاده می نماییم.
بهای تمام شده کالای ساخته شده را از گزارش هزینه تولید استخراج نمایید
یک واحد محصول به معنای یک محصول فیزیکی مجزا مثل اتومبیل،تلویزیون و …. می باشد. ممکن است واحدهای تولید شده بر حسب تن،لیتر،متر،… بیان شوند. موسسات تولیدی یکی از دو سیستم زیر را بکار می گیرند:
- سیستم هزینه یابی سفارش کار
- سیستم هزینه یابی مرحله ای
سیستم هزینه یابی سفارش کار: توسط موسساتی که بر طبق درخواست مشتریان محصول را تولید می کنند مورد استفاده قرار می گیرد. واحدهای پیمانکاری،کشتی سازی،چاپخانه و مبل سازی از این سیستم استفاده می کنند. در این سیستم هزینه های تولیدی هر سفارش به طور مجزا از سایر سفارش ها جمع آوری و ثبت می شود. با تقسیم جمع هزینه های تولید سفارش بر تعداد واحدهای سفارش مربوطه،قیمت تمام شده هر واحد سفارش بدست می آید.
سیستم هزینه یابی مرحله ای : در موسساتی مورد استفاده قرار می گیردکه برای مدت طولانی محصولات مشابه ای را به طور پیوسته تولید می کنند. در سیستم مرحله ای کلید اصلی پردازش و جمع هزینه های تولیدی،دوایر یا مراحل تولید می باشند. در کارخانجات نوشابه سازی ،آرد سازی،پالایشگاه نفت و… از این سیستم استفاده می گردد.
برای محاسبه قیمت تمام شده محصول باید دایره به دایره جلو رفت. در هر دایره جمع هزینه های همان دایره تقسیم بر معادل آحاد تکمیل شده تولیده قیمت تمام شده دایره را می دهد. البته بایستی توجه داشته باشید که هزینه های دوایر ماقبل نیز در تعیین قیمت تمام شده اثر می گذارند.
معادل آحاد تکمیل شده: عدد یا رقمی است که کار انجام شده در یک دوره حسابداری را نشان می دهد. برای مثال تولید کردن دو واحد کالای 50% تکمیل شده همان مقدار کار می برد که یک واحد کالای 100% تکمیل شده نیاز دارد.
محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته در شرکت های تولیدی / صنعتی:
بهای تمام شده کالای ساخته شده ابتدای دوره ××
بهای تمام شده کالای ساخته شده طی دوره ××
بهای تمام شده کالای آماده برای فروش ××
بهای تمام شده کالای ساخته شده پایان دوره (××)
بهای تمام شده کالای فروش رفته CGS ××
محاسبه بهای تمام شده کالای ساخته شده طی دوره:
بهای تمام شده موجودی مواد اولیه ابتدای دوره ××
بهای تمام شده موجودی مواد اولیه طی دوره ××
بهای تمام شده مواد اولیه آماده برای مصرف ××
بهای تمام شده موجودی مواد پایان دوره (××)
بهای تمام شده مواد اولیه مصرف شده ××
بهای تمام شده مواد غیرمستقیم مصرف شده (××)
بهای تمام شده مواد مستقیم مصرف شده ××
پس از آن بهای تمام شده کالای ساخته شده طی دوه بر اساس فرمول زیر قابل محاسبه است:
بهای تمام شده مواد مستقیم مصرف شده طی دوره ××
بهای تمام شده دستمزد مستقیم ××
بهای تمام شده سربار تولید ××
بهای تمام شده هزینه های تولید ××
بهای تمام شده کار درجریان ساخت ابتدای دوره ××
بهای تمام شده کالای آماده برای ساخت ××
بهای تمام شده کار درجریان ساخت پایان دوره (××)
بهای تمام شده کالای ساخته شده طی دوره ××
شرکت…. صورت سود(زیان)- 29/12/
فروش خالص ××
بهای تمام شده کالای فروش رفته (××)
سود ناویژه ××
هزینه های عملیاتی (××)
سود قبل از بهره و مالیات ××
هزینه بهره (××)
سود قبل از مالیات ××
مالیات (××)
سود خالص ××
سود سهامداران ممتاز (××)
سود قابل تقسیم سهامداران عادی ××
سود نقدی سهامداران عادی (××)
سود انباشته ××
